Küresel yarı iletken tedarik zincirindeki şirketler, Çin’in nadir toprak minerali ihracatını kısıtlamasının ve ABD’nin buna ek gümrük vergileri ve yazılım satışına sınırlamalar getirmesinin ardından, tırmanan ticaret savaşlarının neden olabileceği aksaklıklara karşı önlem alıyor.
Çin’in sınırlamaları, nadir toprak malzemelerinin arzını kısıtlama konusunda şimdiye kadarki en hedefli hamle olarak değerlendiriliyor. Bu adım, Pekin’in yabancı şirketler üzerinde yarı iletken endüstrisini hedef almak için yürüttüğü ilk büyük girişim olarak görülüyor ve yapay zekâ alanındaki patlamayı besleyen çiplerin üretimini durdurma riski taşıyor. Bu durum, ABD Başkanı Donald Trump’ın cuma günü Çin’e ek %100 gümrük vergisi ve “her türlü kritik yazılım” için ihracat kontrolleri getireceğini açıklamasına yol açtı.
Bir şirketten edinilen bilgiye göre, nadir toprak kısıtlamaları, dünya çapında en gelişmiş yarı iletkenleri üreten makinelerin tek üreticisi olan ASML Holding NV’nin sevkiyatlarında haftalarca gecikmelere yol açabilir.
ABD merkezli büyük bir çip şirketinin kıdemli yöneticisi, firmanın hâlâ olası etkileri değerlendirdiğini belirtti. Ancak şu anda karşı karşıya oldukları en açık riskin, çip tedarik zinciri için kritik olan nadir toprak bağımlı mıknatısların fiyatlarında artış olması olduğunu söyledi.
Başka bir ABD’li çip şirketinin yetkilisi, şirketin hangi ürünlerinin Çin’den gelen nadir topraklar içerdiğini hızla tespit etmeye çalıştığını ve Çin’in lisans gerekliliklerinin tedarik zincirini durdurma riskini yarattığını ifade etti.
Trump’ın önerdiği son ihracat yasağı kapsamında hangi ABD yazılım ürünlerinin etkileneceği henüz net değil. Temmuz ayında, yönetim çip tasarım yazılımlarının ihracat lisans gerekliliklerini kaldırmıştı; bu kurallar, Mayıs ayında, Pekin’in temel nadir toprak sevkiyatlarına yönelik önceki kısıtlamalarına yanıt olarak getirilmişti.
Çin’in yeni kuralları, denizaşırı firmaların, eser miktarda bile olsa Çin nadir toprak elementleri içeren herhangi bir malzemeyi göndermek için onay almasını gerektiriyor ve belirli bilgisayar çiplerini üretmek ve askeri uygulamalarla yapay zeka araştırmalarını ilerletmek için kullanılan parçaları açıkça belirtiyor.
Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi’nde kritik mineraller üzerine çalışan direktör Gracelin Baskaran, “Bunlar Çin’in uyguladığı en katı ihracat kontrolleridir. ABD firmalarının değil, dünya çapındaki tüm firmaların kurallara uymasını sağlamak için gerekli yaptırım ve etkileri ellerinde bulundurdukları açık,” dedi.
ASML ve Applied Materials gibi çip üretim makineleri, hassas lazerler, mıknatıslar ve bu elementleri kullanan diğer ekipmanlar içerdiği için nadir topraklara özellikle bağımlı.
ASML’ye yakın bir kaynak, Çin’in nadir toprak içeren ürünlerin yeniden ihracatı için onay zorunluluğu getiren maddesi nedeniyle şirketin aksaklıklara hazırlandığını ve ASML’nin alternatifler için Hollanda ve ABD müttefikleri ile görüşmeler yaptığını söyledi. Şirket yorum yapmayı reddetti.
Georgetown Üniversitesi Güvenlik ve Yükselen Teknolojiler Merkezi kıdemli veri analisti Jacob Feldgoise, “Yarı iletken değer zincirinde, Çin’in yeni ihracat kontrolleri, çip üretim sürecinde nadir toprak bazlı kimyasallar kullanan çip üreticilerini ve ekipmanlarında nadir toprak mıknatısları entegre eden araç üreticilerini en çok etkileyecektir,” dedi.
Bazıları, kısıtlamaların ne kadar süreceğini sorguluyor ve bunu Trump’ın bu ayın ilerleyen günlerinde Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ile yapmayı planladığı Asya ziyareti öncesinde bir duruş gösterisi olarak değerlendiriyor. Nadir toprakların bu kadar detaylı bir seviyede nasıl takip edileceği ise belirsiz.
Ancak Çin’in hamlesi, ABD ile gerilimi artırdı. Trump’ın açıkladığı gümrük vergileri, önümüzdeki aydan itibaren birçok Çin ürünü için ithalat vergilerini %130’a çıkaracak. Bu, her iki ülke vergi indirimine gitmeden önce bu yılın başında uygulanan %145 seviyesinin biraz altında olacak. Trump, cuma günü yeni nadir toprak kontrollerini “düşmanca” bir eylem olarak tanımlayarak Xi ile toplantısını iptal etmekle de tehdit etti.
Trump Truth Social’daki bir paylaşımında, “Her zaman pusuda beklediklerini hissetmişimdir ve şimdi, her zamanki gibi, haklı olduğum kanıtlandı! Çin’in dünyayı ‘rehin’ tutmasına izin verilmemeli,” dedi.
Nadir topraklar, ABD-Çin ticaret savaşlarında daha önce de merkezde olmuştu. Trump, bu yılın başlarında Çin’den yapılan ithalatlara gümrük vergilerini artırdıktan sonra Çin hükümeti, ABD şirketlerine mineral ihracatını durdurdu. Her iki tarafın yetkilileri, bahar ayında bir ateşkes üzerinde anlaşmış; Trump vergileri düşürmüş ve Çin yetkilileri minerallerin akışını yeniden başlatmayı kabul etmişti.
Dünyanın en büyük çip üreticileri, Intel, Taiwan Semiconductor ve Samsung, yarı iletken üretimi için ASML’ye güveniyor. Samsung ve Intel yorum yapmayı reddetti, TSMC ise yorum talebine yanıt vermedi.
Beyaz Saray yetkilisi, hükümet ve ilgili kurumların, önceden haber verilmeksizin açıklanan ve tüm dünya teknoloji tedarik zincirleri üzerinde kontrol sağlamaya yönelik görünen yeni kuralların olası etkilerini değerlendirdiğini söyledi.
ABD Temsilciler Meclisi Çin Özel Komitesi, Asya ülkesini eleştirerek kısıtlamaları “ABD’ye karşı ekonomik bir savaş ilanı” olarak tanımladı. Komite Başkanı John Moolenaar, “Çin, Amerikan ekonomisine ateş açtı,” dedi.
Almanya, Avrupa’nın en büyük ekonomisi olarak, hammadde tedarikini çeşitlendirmek için önlemler aldı ve ekonomik bakanlığı Çin’in kısıtlamalarını “büyük bir endişe” olarak nitelendirdi. Hükümet, etkilenen şirketler ve Avrupa Komisyonu ile yakın temas halinde olduğunu açıkladı.
Tayvan, nadir toprak tedarikinde ağırlıklı olarak Avrupa, ABD ve Japonya’ya bağımlı. Tayvan Ekonomi Bakanlığı, çip endüstrisi üzerindeki etkileri belirlemeden önce “daha fazla değerlendirme gerektiğini” belirtti ve “Hammadde fiyatlarındaki dalgalanmalar ve tedarik zinciri düzenlemelerinden kaynaklanan dolaylı etkileri izlemeye devam edeceğiz,” dedi.